Ямар ч харилцаа гаригийг илүү бүрдүүлдэггүй. Ийм өргөн хүрээтэй, үр дагавартай асуудлуудыг даван туулах ямар ч харилцаа илүү хурцадмал байдал, үл итгэх байдал үүсэхгүй.
АНУ, Хятад улсууд ард түмэн, эдийн засгийг хэрхэн удирдах талаар маш их зөрчилдөж байна. Хоёр гүрэн өөрийн эргээс гадуур нөлөө үзүүлэхийн тулд уралдаж, технологиор өрсөлдөж, хуурай газар, сансар огторгуй, кибер орон зайд цэргийн давуу талыг олж авахын тулд маневр хийдэг. Гэхдээ тэд бас худалдаа, бизнесийн томоохон түншүүд бөгөөд тэдний өрсөлдөөнийг заримдаа харьцуулдаг хүйтэн дайны үеийнхээс илүү төвөгтэй болгож байна.
Ийм нарийн төвөгтэй байдал байсан Ерөнхийлөгч Байден Хятадын дээд удирдагч Ши Жиньпинтэй виртуал дээд хэмжээний уулзалт хийх үед.
АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Антони Ж.Блинкен Хятадтай харилцах харилцааг “21-р зууны геополитикийн хамгийн том сорилт” гэж нэрлэжээ. Гэсэн хэдий ч 1949 онд Маогийн арми улс үндэстнээ хяналтандаа авснаас хойш буюу Коммунист намын хэллэгээр “чөлөөтлөөд” эхэлснээс хойш Хятад Америкийн бодлого боловсруулагчдыг бухимдуулж байна.
Дараагийн хэдэн арван жилд энэ нам эдийн засгийг сүйрүүлсэн. Дараа нь засгийн газар чиглэлээ өөрчилсөн бөгөөд Хятад улс маш их баяжсан. Одоо 2013 оноос хойш Хятадыг удирдаж буй ноён Си дэлхийн дэг журамд үндэстнийхээ тэргүүлэх байр суурийг сэргээхийг хүсч байна.
“Дорно мандаж байна” гэж ноён Си хэлэхдээ, барууныхан буурч байна.
Энэ эрин үеийг тодорхойлж буй уралдааны гол фронтуудыг энд харуулав.
Номхон далайг тойрсон давамгайлал
АНУ дэлхийн 2-р дайн дууссанаас хойш Номхон далайн бүс нутагт дэг журмыг сахиулахын тулд тэнгисийн болон агаарын хүчээ ашигласан. Энэ нь Хятад улс урт хугацаанд хүлээж авах нөхцөл биш юм.
Хятад улс бүс нутагтаа цэргийн хүчээ нэмэгдүүлснээр Байдены засаг захиргаа Америкийн Австрали, Япон, Энэтхэг болон бусад улстай эвслийг өргөжүүлэхийг хичээж байна. Бээжин ийм үйлдлийг Америкийн “ноёрхлыг” баталгаажуулах зорилготой аюултай өдөөн хатгалга гэж үзэж байна.
Томоохон боломжит гал түймрийн цэг бол Коммунист нам Хятадын нутаг дэвсгэр гэж үздэг өөрийгөө удирддаг, ардчилсан арал болох Тайвань юм. Ноён Си “Хятадын үндэстний агуу их сэргэн мандалд” хүрэх болно гэж амласан бөгөөд үүнд Тайванийг Хятадын мэдэлд оруулах төсөл багтсан. Хятад улс Тайванийн ойролцоох агаарын орон зайд улам олон байлдааны онгоц нисгэж, арлыг хүчээр нэгтгэхийг хэзээ ч үгүйсгээгүйг сануулж байна.
Америкийн ерөнхийлөгчид АНУ Тайванийг өмгөөлөхөд хэр хүчтэй оролцох талаар тодорхойгүй удаан хугацааны турш тодорхойгүй ярьж ирсэн. Энэхүү “стратегийн ойлгомжгүй байдал” нь Бээжинг өдөөн хатгахаас зайлсхийж, арлын удирдагчдад Америкийг араар тавих гэсэн санаагаар тусгаар тогтнолоо зарлаж болохгүй гэсэн дохио өгөх зорилготой юм.
Гэсэн хэдий ч ноён Байден болон ерөнхийлөгч асан Дональд Ж.Трамп хоёрын засаг захиргаа АНУ-ын Тайваньд үзүүлэх дэмжлэгийг нэмэгдүүлсэн. Америкийн байлдааны хөлөг онгоцууд Тайваний хоолойгоор дамжин өнгөрлөө. Цэргийн жижиг багууд Тайваний армитай хамтарсан бэлтгэл хийсэн байна.
10-р сард АНУ Тайванийг хамгаалах эсэхийг асуухад ноён Байден “Тийм ээ, бид үүнийг хийх амлалттай” гэж шулуухан хариулсан.
Цагаан ордон түүний хэлсэн үг АНУ-ын бодлогод өөрчлөлт ороогүй гэж мэдэгдэв.
Худалдааны хүч чадал
Трампын засаг захиргаанаас эхлүүлсэн худалдааны дайн техникийн хувьд түр завсарлаад байна. Гэвч ноён Трампыг Хятадын бараа бүтээгдэхүүнд татвар ногдуулж эхлэхэд хүргэсэн Хятадын эдийн засгийн бодлогыг Байдены багийнхан эсэргүүцсээр байгаа бөгөөд Бээжин ган, нарны зай, компьютерийн чип болон дотоодын бусад үйлдвэрүүдэд өргөн хүрээтэй дэмжлэг үзүүлж байна.
АНУ-ын худалдааны төлөөлөгч Кэтрин Тай 10-р сард “Эдгээр бодлого нь дэлхийн эдийн засагт тэг нийлбэрийн динамикийг бататгасан” гэж хэлээд “Хятадын өсөлт, хөгжил цэцэглэлт нь АНУ-ын ажилчид болон эдийн засгийн боломжоос үүдэлтэй” гэж нэмж хэлэв.
2018 онд эхэлсэн тарифын болон сөрөг тарифын мөчлөг нь хоёр улсын эдийн засаг хэр уялдаатай болохыг, мөн аль аль тал нь эдийн засгаа “салгах” арга хэмжээ авбал хэр эмзэг хэвээр байдгийг харуулсан.
Тарифын тэмцэл нь ноён Си-г Хятадын эдийн засгийг нэн тэргүүнд дотоодын эрэлт хэрэгцээ, дотоодын инноваци, хоёрдугаарт зөвхөн экспортод чиглүүлэх шаардлагатай гэж “давхар эргэлтийн” стратеги гэж зарлахад хүргэв.
Энэ нь Хятад улс гадаадын хөрөнгө оруулалт болон гадаадын бараа бүтээгдэхүүний үүд хаалгыг хааж байна гэсэн үг биш гэж Бээжингийн албаныхан үзэж байна. Гэвч эдийн засгийн үндсэрхэг үзлийн уур амьсгал аль хэдийн эх орны брэндүүдийн шинэ сонирхол, хөрөнгө оруулалтыг өдөөсөн. Хятадын хэрэглэгчид Хонконг, Түвд болон бусад чухал асуудлаар намын байр сууриа баримталж чадахгүй байгаа эсвэл Хятадыг үл хүндэтгэсэн гадаадын компаниудыг үл тэвчих хандлагатай байна.
Тиймээс Холливудын студиуд Хятадын хорон санаатнуудаар кино хийхээ больсон. Хятадын сүүлийн үеийн хамгийн том блокбастеруудын нэг болох засгийн газрын ивээн тэтгэсэн туульс Солонгосын дайны үеэр Америкчуудыг цус урсгасан ялалтыг тэмдэглэж байна.
Өндөр технологийн давуу байдал
Цахиурын хөндийн интернетийн аваргууд олон жилийн турш Хятадад нэвтрэхгүй байсан. Хамгийн сүүлд гарсан нь Microsoft-ын LinkedIn байсан бөгөөд 10-р сард Бээжингийн цензурын шаардлагын дагуу үйлчилгээгээ явуулах гэж оролдсоноо больсон.
Apple, Tesla, Qualcomm, Intel зэрэг Америкийн бусад олон технологийн компаниуд Хятадад томоохон бизнес эрхэлсээр байна. Энэ нь Вашингтонд бүх төрлийн түгшүүрийг төрүүлж байна: Хятадын агентууд компаниудын технологи, нууцыг нууцалж байна гэсэн; Хятадад үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнүүд нь кибер хөндлөнгийн оролцоонд өртөмтгий байдаг; Тэд Бээжингийн дүрмээр тоглохдоо үнэ цэнээ алддаг.
Энэ бол харгис мөчлөг юм. Трампын засаг захиргаа Хятадын харилцаа холбооны аварга Huawei компанийг унагасан нь АНУ Хятадын дэвшилтэт технологид нэвтрэх боломжийг хязгаарлахын тулд эдийн засгийн нөлөөгөө хэрхэн хялбархан ашиглаж болохыг Бээжинд улам ойлгуулж байна.
Ноён Си 5-р сард болсон бага хурлын үеэр “Технологийн шинэчлэл нь дэлхийн стратегийн тоглоомын гол тулааны талбар болсон” гэж хэлсэн. Тэрээр сүүлийн жилүүдэд Хятад улс “бие даах чадвар”-д хүрэх хэрэгтэй гэж удаа дараа хэлсэн.
Энэ нь эргээд Америкийн мэдрэмтгий ноу-хауг Хятадын гарт оруулахыг зогсоох талаар АНУ-ын албаныхныг улам сэрэмжтэй болгов. Вашингтоны агентлагууд АНУ дахь Хятадын технологийн хөрөнгө оруулалтыг илүү нягт нямбай судалж байна. Америкт ажиллаж байсан Хятад гаралтай эрдэмтэд Хятадын төртэй харилцаагаа нуун дарагдуулсан хэргээр баривчлагдсан ч Хууль зүйн яам эдгээр хэргүүдийн заримыг нь хэрэгсэхгүй болгожээ.
Хүний эрх, эрх чөлөө
Коммунист намын удирдагчид олон арван жилийн турш өөрсдийн авторитар засаглалыг гадуурхаж, үндэсний тусгаар тогтнолд халдсан гэж шүүмжилсээр ирсэн. Гэвч ноён Си-гийн удирдлаган дор ажиллаж буй нам эсэргүүцлийн үзэл баримтлалдаа төмөр нударгатай хандах хандлагаа хоёр дахин бууруулснаар Хятад улс үнэт зүйл, эрх чөлөөний асуудлаар АНУ-тай сөргөлдөх нь олонтаа болжээ.
2019 онд Хонконгод болсон ардчиллыг дэмжигч жагсаалын эсрэг Бээжингийн зүгээс эрс хариу үйлдэл үзүүлсэнтэй холбогдуулан Вашингтон Хятадын эрх баригчдад хориг арга хэмжээ авчээ. Олон зуун мянган Уйгур болон бусад голдуу мусульман үндэстний цөөнхийг дахин хүмүүжүүлж, сурталчлах зорилгоор баривчилсан баруун хойд бүс нутаг болох Шинжаан дахь Хятадын эрх баригчдын үйл ажиллагаанд оролцсон компаниудад АНУ-ын экспортыг хязгаарласан байна.
Бээжингийн эрх баригчид Америк Хятадад гарч ирэхийг заналхийлэл гэж үзэх шаардлагагүй гэж үзэж байна. Өнгөрсөн есдүгээр сард БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И ноён Байдены цаг уурын асуудал хариуцсан элч Жон Керрид хандан хоёр улсын харилцаа муудаж байгаагийн ард Америкийн “том стратегийн буруу дүгнэлт” байгаа гэж хэлсэн.
Ноён Ван “Уяасан хүн тайлах ёстой” гэсэн хятад хэллэгийг иш татав.
“Одоо бөмбөг Америкийн талбайд байна” гэж ноён Ван хэлэв.
